Kamulaştırma Nedir ?
Kamulaştırma, tüzel kişiliğe haiz kamu kurum ve kuruluşlarınca kamu yararının gerektirdiği hallerde, özel mülkiyete konu olan bir malın, malikin onayı ve rızası aranmaksızın karşılığının mülkiyet hakkı sahibine ödenerek kendi mülkiyetine geçirmesi veya üzerinde birtakım ayni haklar tesis edilmesidir.
Kamulaştırılan Malın Geri Alınması
Kamulaştırılan malın geri alınması, idarece kamulaştırılan bir malın kamulaştırma amacına ve/veya kamu yararına olacak herhangi bir amaca tahsis edilmemesi durumunda, yani kamulaştırılan taşınmaz üzerinde herhangi bir işlem ve tesisat yapılmamış olması halinde, malın maliki tarafından geri alınmasına ilişkin hakkı ifade etmektedir. Kamulaştırılan malın geri alınması iki şekilde ortaya çıkabilir.
1. Kamulaştırma Kanunu madde 22, “Kamulaştırmanın kesinleşmesinden sonra taşınmaz malların kamulaştırma amacına veya kamu yararına yönelik herhangi bir ihtiyaca tahsisi lüzumu kalmaması halinde, keyfiyet idarece mal sahibi veya mirasçılarına 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre duyurulur. Bu duyurma üzerine mal sahibi veya mirasçıları, kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte üç ay içinde ödeyerek taşınmaz malı geri alabilir. İade işleminin kamulaştırmanın ve bedelinin kesinleşmesinden sonra bir yıl içinde gerçekleşmesi hâlinde kamulaştırma bedelinin faizi alınmaz.” hükmünü havidir. İlgili hüküm doğrultusunda kamu yararı kapsamında kamulaştırılan mala gerek kalmaması halinde, ilgili idare tarafından bu durum tebligat yoluyla mal sahiplerine duyurulur. Bu duyurma akabinde mal sahipleri, kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte üç ay içinde ödeyerek taşınmaz malı geri alabilir.
2. Kamulaştırma Kanunu Madde 23, “– Kamulaştırma bedelinin kesinleşmesi tarihinden itibaren beş yıl içinde, kamulaştırmayı yapan idarece veya 22. maddenin dördüncü fıkrası uyarınca devir veya tahsis yapılan idarece; kamulaştırma ve devir amacına uygun hiç bir işlem veya tesisat yapılmaz veya kamu yararına yönelik bir ihtiyaca tahsis edilmeyerek taşınmaz mal olduğu gibi bırakılırsa, mal sahibi veya mirasçıları kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte ödeyerek, taşınmaz malını geri alabilir.” hükmünü havidir. İlgili hüküm doğrultusunda kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten itibaren 5 yıl içerisinde kamulaştırılan idarece taşınmaz üzerinde herhangi bir işlem veya tesisat yapılmaz, taşınmaz olduğu gibi bırakılır ise mal sahipleri kamulaştırma bedelini aldıkları tarihten itibaren yasal faizi ile ödeyerek, taşınmaz malını geri alabilir.
Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davası İçin Gerekli Şartlar
İdarece kamulaştırılan malın geri alınabilmesi için kanunda belirtilen şartların oluşması gerekmektedir. Bu şartlar oluşmadan kamulaştırılan malın geri alınması davası açılamaz.
1-) Kamulaştırma Bedeli Kesinleşmiş Olmalıdır
Kamulaştırma Kanunu 23. Maddesi uyarınca ilk şart kamulaştırma bedelinin kesinleşmiş olmasıdır. Kamulaştırma bedeli kesinleşmeden 5 yıllık süre işlemeye başlamayacaktır.
2-) Kamulaştırılan Mal İle İlgili Herhangi Bir İşlem Yapılmamış Olmalıdır
Geri alma hakkı, ancak kamulaştırmayı yapan idarece veya devir veya tahsis yapılan idarece, kamulaştırma ve devir amacına uygun hiçbir işlem veya tesisat yapılmaması veya kamu yararına yönelik bir ihtiyaca tahsis edilmeyerek taşınmaz malın olduğu gibi bırakılması halinde doğar. Kamulaştırılan taşınmaz üzerinde herhangi bir işlem yapılmamalıdır. İdarece kamulaştırılan malın, kamulaştırma amacı dışındaki başka bir kamu yararına tahsis edilmesi halinde geri alma hakkı doğmaz.
3-) Beş Yıllık Bekleme Süresi Dolmuş Olmalıdır
Kamulaştırılan malın geri alınması davası, idarece kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinden itibaren 5 yıl boyunca kamulaştırılan mal ile ilgili herhangi bir işlem yapılmaması, olduğu gibi bırakılması halinde açılabilmektedir. İş bu dava için 5 yıllık süre geçmiş olmalıdır. Belirtmek gerekir ki eğer idarece birden fazla mal kamulaştırılmışsa, bu mallardan kamulaştırma bedeli en son kesinleşen malın kesinleşme tarihinden itibaren 5 yıllık süre hesaplanır.
4-) Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davası 1 Yıl İçinde Açılmalıdır
İş bu dava, hakkın doğumundan itibaren 1 yıl içerisinde açılmalıdır. Bu süre, kamulaştırma bedelinin kesinleştiği tarihten itibaren beşinci yılın dolmasıyla başlar. Bu süre, hak düşürücü süredir, hâkim tarafından da resen nazara alınır ve 1 yıllık süre dolduktan sonra açılan davalar doğrudan reddedilir.
5-) Kamulaştırma Bedeli İade Edilmelidir
Geri alma davasını açan malik veya mirasçıları, daha önce aldıkları kamulaştırma bedelini, aldıkları günden itibaren işleyecek kanuni faiziyle birlikte, kamulaştırmayı yapan idareye iade etmek zorundadır. Aksi halde kamulaştırılan malın geri alınması mümkün olmaz.
6-) Kamulaştırılan Taşınmaz Üzerinde Mücbir Sebepler ile İşlem veya Tesisat Yapılamaması Durumu Söz Konusu Olmamalıdır
Bu hususla ilgili, Yargıtay içtihatlarında kanunun lafzına yönelik uyulama geliştirildiğini görmekteyiz. Taşınmaz malın olduğu gibi bırakılması kavramı uygulamada tam anlamıyla kamu yararı amacıyla hiçbir işlemin tesis edilmemesi gerektiği yönündedir. Yapım veya yıkım işlemlerine başlanması ancak amacın gerçekleşmemesi hali malikin geri alma hakkını ortadan kaldırmaktadır. İşlem, tesisat veya tahsisine başlayan ancak mücbir sebepler dahilinde kamulaştırılma amacı icra edilemeyen taşınmazın olduğu gibi bırakılamadığından ötürü malike geri alma hakkının tanınmaması mülkiyet hakkına aykırılık teşkil etmektedir.
7-) Özel Kanunlarda Kamulaştırılan Malın Geri Verilemeyeceğine Dair Hüküm Bulunmamalı
Kamulaştırma Kanunu’nun 23. maddesindeki düzenleme uyarınca, özel kanunlarda kamulaştırılan bir malın iade edilmeyeceğine dair hüküm bulunması halinde kamulaştırılan malın iadesi talep edilemez. Ayrıca 1164 sayılı Arsa Ofisi Kanunu’na dayanılarak yapılan kamulaştırmalarda ve Kamulaştırma Kanunu’nun 3/2 fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda, kamulaştırılan malın geri verilmesi mümkün değildir.
Geri Alma Davasının Tarafları
Davacılar, mal sahipleri ve mirasçılardır. Davalı, kamulaştırmayı gerçekleştiren idare olacaktır. Ancak kamulaştırmayı yapan idare kamulaştırılmış olan taşınmazı başka bir idareye devretmişse bu durumda husumet yeni devir almış olan idareye yöneltilmesi gerekmektedir.
Kamulaştırılan Malın Geri Alınması Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Görevli Mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Yetkili yer mahkemesi ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.
Develi Avukat Cansu Yılmaz’ın diğer yazılarına da göz atmayı unutmayınız.